پاسخ به برخی شبهات مهندس عبدالعلی بازرگان در خصوص برداشتش از قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

اخیرا یک کلیپی از جناب آقای عبدالعلی بازرگان در خصوص قرآن مجید در فضای مجازی دست به دست شد که در خصوص این کلیپ بیان چند نکته رو ضروی می دونم :

نکته اول : که باید مقدمتا  اون رو عرض کنم این هست که آقای عبدالعلی بازرگان فرزند مرحوم مهندس مهدی بازرگان هستند . ایشون تحصیلاتشون در حوزه معماری با درجه ی کارشناسی ارشد از دانشگاه شهید بهشتی هستش و بعنوان یک کنشگر سیاسی و نویسنده شناخته میشه .

جدای از مواضع درست یا غلط سیاسی ایشون در مواقع مختلف، ایشون آثاری در حوزه ی معارف دینی خاصا قرآن دارند که شاید از علاقه ی ایشون به قرآن نشأت میگیره و شاید هم ایشون بعنوان یک منتقد نواندیش به قرآن و تفسیر قرآن نگاه می کنه .

جدای از همه ی این سوابق لازمه بدونیم که تحقیق در حوزه ی قرآن به کسب چند دانش به عنوان مقدمه ی ضروری نیاز داره که اگر کسی بخواد از حداقلِ خطاء در این حوزه در امان باشه حتما باید به اونها تسلط کامل داشته باشه :

اول : آشنائی با زبان عربی هست . کسی که به زبان عربی تسلط نداشته باشه البته اونهم زبان عربی همعصر نزول قرآن ، قطعا در فهم قرآن دچار مشکل خواهد شد . یه روز پیامبر در مسجد النبی نشسته بودند . مردی آمد برای پیامبر شعر خواند و صفات پیامبر را یکی یکی بر شمرد . پیامبر فرمودند کسی برود زبان این فرد را قطع کند . در وهله ی اول وقتی این حرف را می شنویم فکر می کنیم پیامبر امر به خشونت کرده است اما وقتی عکس العمل حضرت علی را در پیشقدم شدن در قطع زبان این فرد می بینیم ( که با بخشش کیسه ای دینار یا درهم به آن مرد او را ساکت می کنند) ؛ تازه متوجه می شویم که منظور پیامبر چه بوده است!

برای فهم کلام قرآن هم همینطور است و باید با زبان همعصر پیامبر و ادبیات عرب کاملا آشنا بود .

همچنین علم حدیث و علم تفسیر و تاریخ قرآن ، اصول فقه فلسفه و منطق و … از جمله علومی هستند که مورد نیاز ضروری برای تفسیر قرآن است و همه ی کسانی هم که بر قرآن مجید تفسیر ارزشمندی نوشته اند با حداقلی از این علوم آشنایی داشته اند .

حالا سوال اول اینجاست که آیا آقای بازرگان با سابقه ی تالیف در حوزه ی معارف دینی خاصا قرآن آیا با حداقل این علوم آشنا هستند یا خیر ؟ این سوالی است که بنده وقتی فیلم صحبت های ایشان را دیدم متوجه شدم که خب این حداقل ها برای ایشان ، حداقل در این کلیپ محرز نیست .

این نکته ابتدائی و مقدمه ی اول برای ورد به بحث

نکته ی دوم :

اولین مطلبی که ایشان در این کلیپ به آن اشاره می کنند بحث عقوبت و یا کیفر برای اعمال انسان هاست .ببینید مسئله ی مهم در پرداختن به جواب برای این مسئله توجه به این نکته است که پرداختن به برخی مسائل در قرآن دلیل بر اهمیت آن نیست همچنانکه نپرداختن به برخی دیگر از مسائل، دلیل بر نفی آن موضوع و یا  بی اهمیتی آن نیست . مثلا مهمترین اصل از اصول اعتقادی ما نماز است که در لسان روایات از آن به عنوان عمود و یا ستون دین ذکر شده است اما همین  نماز در تعیین نوع اجرای آن در هیچ جای قرآن حتی یک آیه هم به آن اشاره نشده است که چند رکعت است و چگونه باید خوانده شود و یا خیلی چیزهای دیگر اما مثلا درباره ی وضو مفصل به شیوه اجرای آن پرداخته شده است .

نمی شود گفت اهمیت وضو بیشتر از نماز است و یا اینکه خدا شیوه ی وضو را شرح داده و بارها از قامه ی نماز هم گفته اما آنرا آموزش نداده است .

پس نپرداختن به برخی مسائل دلیل بر بی اهمتی آن ها نیست

خب در خصوص عقوبت یا مجازات اعمال ببینید گاهی اوقات اعمال انسانها جنبه اجتماعی دارد که از آن بعنوان جرم یاد می کنیم که انجام دهنده ی آن هم مرتکب گناه شده است و هم با انجام آن عمل مجرم است .

گاهی اوقات جنبه ی فردی دارد که فرد تا وقتی در قالب شخصی بین خود و خدایش آنرا انجام داد گناه مرتکب شده و نام جرم بر آن گذاشته نمی شود . اما اگر از جنبه ی فردی خارج شد و به اجتماع کشیده شد فقط از جنبه ی گناه به آن نگاه نمی کنیم بلکه مرتکب آن مجرم نیز هست .

فلذا برای جرم های احتماعی نوع کیفر مشخص شده است اما برای گناه های فردی نوع کیفر دنیوی مشخص نشده است .

اینکه فقط برای چهار جرم کیفر مشخص شده است درست است اما باید توجه کنیم خلط بحث نشود . اقای بازرگان می گوید یک کیفر برای بدحجابی ، شراب ، قمار و غیره نداریم .

خلط بحث اینجاست که نوع کیفر مشخص نشده است در حالیکه برای مثلا سرقت نوع کیفر یا همون حد مشخص شده است . مثلا قرآن درباره شراب و قمار می گوید : کار شیطان هستند . از آنها دوری کنید تا رستگار شوید . به عبارتی یعنی اگر از آنها دوری نکنید رستگار نمی شوید . این از یک دیگاه خودش بزرگترین کیفر برای شارب خمر است اگر بفهمد که با این کارش از رحمت خداوند به دور است . حالا مثلا در مورد شراب و یا بی حجابی و یا سایر مسائل که نوع کیفر در قرآن مشخص نشده است سوال اینجاست آیا کیفر ندارد ؟

بله ، تا وقتی بین بنده و خدای اوست و کسی از آن مطلع نیست کیفر اجتماعی نداشته و جرم محسوب نمی شود و برای آن مجازاتی هم مشخص نشده است . اما در کنار آن باید توجه کنیم همانطور که گفتیم عدم بیان یک موضوع دلیل بر انکار و یا نفی آن نیست .

خیلی از احکام مثلا حج که یکی از ارکانش طواف است حتی یک آیه هم در باره تعیین کیفیت طواف ذکر نشده است . یا زکات حتی یک آیه هم درباره نصاب آن در قرآن ذکر نشده است .

باید توجه کنیم عدم ذکر در قرآن هماطور که عرض کردم دلیل بر انکار آن نیست .

از طرفی خود قرآن می فرماید : پیامبر کیست ؟ کسی که به مردم قرآن را می آموزد . یعلمهم الکتاب . بعد در ادامه آیه می گوید الحکمه . یعلهم الکتاب و الحکمه . این حکمت در کنار آن آموزش قرآن ، مسئله را فراتر از آموزش الفبای قرآن می برد کما اینکه ما جائی ندیدیم پیامبر به کسی قرآن آموزش بدهد . چرا که پیامبر خودش بی سواد بود و حتی در طول عمرش یک کلمه هم ننوشت . یک بخش تعلیم کتاب همان آمزش مبانی این قرآن است . همان جاهائی که باید مردم آموزش ببینند . مثل نماز ، حج ، زکات ، روزه و

یا یک جای دیگر که قرآن می فرماید : و اَنزَلنا اِلَیک الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیهِم

نکته سوم :

بخش دیگری از صبحت های ایشان در خصوص مرتد هست و الحاد . به صراحت می گویند یک کلمه در قرآن راجع به مرتد نداریم در حالیکه آیات فراوانی اشاره به ارتداد دارد . مرتد به اصطلاخ ساده اش می شود کسی که ایمان آورده و سپس از دین برگشته .

سوره بقره آیه ۲۱۷
سوره آل عمران ۱۴۹
مائئده ۵۴
محمد ۲۵ و خیلی از آیات دیگر که هم به بحث ارتداد اشاره دارند و هم به کیفر مرتدین . مثلا رد سوره نحل آیه ۱۰۶ می گوید :

فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ .

اما اینکه نوع کیفیت کیفر آنها هم مشخص شده باشد آیاتی وجود ندارد اما روایات فراوانی در این زمینه از پیامبر و ائمه معصومین داریم که در روایت نوع کیفر نیز مشخص شده است . ما در تفاسیر متعدد در آیات قران درباره مرتد بیش از ۲۰ حدیث صحیح داریم که به کیفیت کیفر مرتد اشاره می کآیا ند .

و همونطور که عرض کردیم پیامبر روشن کنند ی قرآن برای مردم است : و اَنزَلنا اِلَیک الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیهِم

و اینکه آقای بازرگان احکام مربوط به مرتد را به سیستم فقاهتی شیعه نسبت می دهند خب ناشی از عدم مطالعه ی ایشان در روایات جامعه ی مسلمین است . ببینید نمی گویم شیعه . نی گویم اهل سنت . عرض می کنم مسلمین .

تمام مسلمان نسبت به تعیین کیفیت مجازات مرتد یک نظر واحد دارند . هم شیعه و هم سنی و این ربطی به سیستم فقاهتی شیعه ندارد . بلکه حکم اسلام است .

اگر ایشان یک خط حدیث خوانده بود چنین فرمایشی رو نمی فرمودند .

نکته چهارم : ایشون می فرمایند خداوند هم دنیا پرستان را کمک می کند و هم آخرت طلبان را .

اینجا باز از جاهائی است که خلط بحث می کنند ایشون .

ببینید یک وقت از نصرت و امداد الهی صحبت می کنیم این یک مقوله است .

یک وقت از قوانین طبیعی ای که خداوند وضع نموده است حرف می زنیم این باز یک بحث دیگر است .

یک وقت هم از مکر خداوند صحبت می کنیم اینهم یک مقوله ی دیگر است .

در آیه مورد بحث ایشون آیات ۱۸ تا ۲۰ سورهع ی اسرا هست براتون می خونم :

مَّن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاء لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا ﴿۱۸﴾

هرکسی دنیا را بخواهد ما بهش میدیم بعد میفرماید نصیبی از آخرت و بهشت ندارد . ثم جعلنا له جهنم …

ببینید یک اصل در قرآن هست سوره بقره آیه ۸۴ که می گوید آیات قران بعضی آیات دیگر را تفسیر می کند .

سوره شورای آیه ۲۰ دقیقا همین مطلب را می فرماید :

مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ

خب آقای بازگان یک تیکه را می گوید مثل آیه ۲۰ که کلا نمد هولا و هولا اما قسمت دوم آیه را نمی گوید که می فرماید : ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا

 .0و یا  آیه ی ۲۰ سوره شوری که میفرماید : وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ  اینان در آخرت هیچ نتصیبی ندرند .

این قانون دنیاست . خداوند فرمود هرقدر تلاش کنی من به تو نتیجه می دهم . و لیس للانسان ما سعی . قران نمی فرماید و لیس للمومن یا للمسلم الا ما سعی . می فرماید للانسان . یعنی همه با هر دینی با هر گرایشی و هر سلیقه ای و در هر جای دنیا .

اما از آن طرف می فرماید آنکه به دنیا چسبید و از آخرت رو گردان شد جایگاهش جهنم است .

باز لازم است یک نکته بگویم .

برای دنیا تلاش کردن اتافاقا مثل جهاد در راه خداست . اما تلاشی که سمت و سویش خدائی باشد .

شما دنیایت را اباد کنی تا بتوانی به واسطه ی آن اخرتت را آباد کنی . اتفاقا این خیلی هم خوب است .

شاید نشنیده باشید اما امام صادق فرمودند از سعادت مرد خانه ی وسیع و مرکب راهوار و خوب است .

ترجمه  امروزی اش می شود . حونه خوب . ماشین خوب .

اتفاقا اهل بیت رد زمان خودشان ملیاردترین افراد بوده اند اما همین اهل بیت ذره ای به این دنیا دلبسته نبودند . حضرت علی علیه السلام می فرمایند :

رغیت من به دنیای شما ، از زغبت شما به استخوان خوک در دست جزامی کمتر است . یعنی اگر شما یک جزامی راببنی و بدنی در دستش استخوان خوکی است چقدر رغبت داری بروی آن استخوان را بگیر ی؟ رغبت من از این هم کمتر است به دنیا .اما در عین حال همین امیر المومنین برای دنیای خودش تلاش می کرد . زحمت می کشید . چاه حفر می کرد . درخت می کاشت و …

اما همین حضرت با همه ثروتش در خانه اش نان و نمک می خورد .

برگردم به صحبت های آقای بازرگان که باید بگویم اتفاقا این چنین نیست که خداوند بگوید به همه نصرت کنیم بروند کیفشان را بکنند . قانونی گذاشته ام هرکه تلاش کند نتیجهع اش را می بیند . زیاد هم به او میدهم اما اگر گیر کرد در این دنیا از آخرت بی نصیب خواهد ماند و آیه ۱۸ سوره اسرا می گوید جایگاهش دوزخ است .

خدا برای دنیا طلبان حساب و کتاب خودش را د ارد و برای آخرت طلبان هم حساب و کتاب خودش را .

اتفاقا باید به این توجه کرد که خلط بحث نشود .

قانون خداوند برای همه یکسان است . اگر کافر تلاش کند خداوند به او میدهد . اگر مومن هم تلاش کند قطعا به او می دهد . اما ادامه ی آیه هم زیباست که خداوند چه تهدید سفت و محکمی می کند .

نکته ی پنجم و پایانی :

بعضی از افراد مثل آقای بازرگانی می خواهند بگویند آقا جان قرآن به تنهائی برای هدایت بشر کافیه . دنبال حرف این آخوندا و اینا نرید . اینا از خدا یه هیولا ساختن برای اینکه دائم بنده هاش رو عذای می کنه و اون بالا نشسته پدرشون رو در بیاره و از این حرفا

در حالیکه واقعا اینطور نیست برید قرآن رو بخونید . ببنید هیچ مجازاتی نیست و همه چی گل و بلبله

در جواب به این عزیزان باید گفت :

قرآن به تنهائی برای هدایت بشر کافی نیست.قرآن خودش میگه من نیاز دارم یکی منو برای مردم توضیح بده  . آیه ۴۴ سوره نحل رو ببینید :

می فرماید : و اَنزَلنا اِلَیک الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیهِم

پیامبر تبیین کننده ی آیات قرآن است . یعنی آقا جان عزیز دل بفهم قرآن به مفسر و مبین نیاز دارد

از طرف دیگر خود همین قرآن می فرماید با یعضی آیات قرآن بعضی آیات دیگر نفسیر میشه . نباید با اکتفاء به بخشی از قرآن و عدم بیان بخش دیگر مردم را فریب داد . مثلا بگوییم خود قرآن می گوید : لا اله . نیست خدائی و ادامه ی آیه را مه می گوید الا الله را برای مردم نخوانیم . این که نشد شیوه ی تفسیر و ترجمه ی قرآن .

امیدوارم در این مختصر تونسته باشم کمکی کرده باشم به عزیزانی که این فایل رو گوش کرده اند   .

التماس دعا دارم از محضرتون .

یا علی مدد

فایل صوتی را نیز می توانید از اینجا گوش کنید :